४. “श्री गुरुपाठाचे अभंग” 

|| श्रीशंकर ।।

संतकवि श्रीदासगणू विरचित “श्री गुरुपाठाचे अभंग”

संतचुडामणी स्वामी गजानन । तयाचे महिमान ऐका आतां ।। योगयोगेश्वर हाचि एक जाणा । शेगांवींचा राणा गजानन ॥ तयाचिया पायीं ठेवा आतां शिर । तरी व्हाल पार भवाब्धीच्या !। गणूदास म्हणे आली ही पर्वणी । घ्यावी ती साधुनी प्रयत्नानें ।।१।।

कोण हा कोठिचा कांहींच कळेना । ब्रह्माचा ठिकाणा कोण सांगे ।। साक्षात ही आहे परब्रह्ममूर्ती । आलीसे प्रचीती बहुतांना ।। जानराव देशमुख झालासे आजारी । मृत्युशय्यैवरी पडला होता ।। समर्थांचे तीर्थ तयासी पाजतां । दूर झाली व्यथा गणू म्हणे ॥२॥

बंकटलालाचे तें झाले असें घर । प्रती पंढरपूर स्वामीमुळे ।। लांबलांबुनिया दर्शनास येती । लोक ते पावती समाधान ।। भक्त भास्कराच्या –साठीं तें जीवन । केलें हो निर्माण खाचाडांत ।। गणूदास म्हणे एका प्रदोषकाळीं । दिसले चंद्रमौळी एक्या भक्ता ॥३॥

कावळे हाकिले पंक्तीच्यामधूनी । अकोलींच्या बनी समर्थाने । अजूनीपर्यंत चाललें तें व्रत । पहा अकोलींत जाऊनियां ॥ पितांबरा हस्तें आणविला पाला । वठलेल्या वृक्षाला कोंडोलींत ॥ गणू म्हणे शेगांवी विस्तवावांचून । दाविली पेटवून चिलीम ती ॥४॥

मुकिंदा भक्ताचे कान्होले ते दोन । केले कीं सेवन आवडीनें ॥ मोहळाच्या माशा डसतां अपार । राहिला तो स्थिर योगिराणा ॥ कुंभक करुनी काटे मधमाशांचे । टाकिले अंगाचे बाहेर की । गणूदास म्हणे योग ज्यासी आला । अजिंक्य तो झाला जगामध्यें ॥५॥

गीताशास्त्रामाजीं ब्रह्माचें लक्षण । सांगी नारायण अर्जुनातें ॥ जळेना तुटेना जे कां कशानेंही । तेंच तत्व पाही ब्रह्म असे ॥ याचें प्रत्यंतर गोसाव्या दाविलें । मळ्यामाजीं भले कृष्णाजीच्या ॥ गणूदास म्हणे ऐसा अधिकारी । एक या भूवरी गजानन ॥६॥

बाळापुरी होता एक रामदासी । नाम होते ज्यासी बाळकृष्ण ॥ माघ वद्य नवमी पर्वणी ती थोर । अवघे बाळापूर आनंदले ।। त्याच दिनी स्वामी गेले बाळापुरा । बाळकृष्णा घरा आवर्जून ॥ गणूदास म्हणे द्वारामाजीं ठेले । कौतुक दाविले अभिनव ॥७॥

जटेचे ते केस रुळती पाठीवरी । कुबडी तीही करी चंदनाची ।। ऊर्ध्व तो त्रिपुंड्र भालासी लाविला । कंठी शुध्द माळा तुळशीची ।। रामनामाची ती केलीसे गर्जना । वस्त्र अंगी जाणा हुरमुजीचें ॥ गणूदास म्हणे स्वामी रामदास । हाच असे खास पूर्वीचा कीं ॥८॥

बायजाबाई नामे माळ्याची कन्यका । एक होती देखा मुंडगांवांत ॥ आजन्म राहिली बायजा ब्रह्मचारी । जेवी पंढरपुरी जनाबाई॥ राजाराम कवराचा फोड बरा केला । देऊन अंगायला समर्थानीं ॥ गणूदास म्हणे बापुन्याकारण । करविले दर्शन विठ्ठलाचे ॥९॥

वासुदेवानंद योगयोगेश्वर । जयाचा अधिकार फार मोठा ॥ तेही आले स्वामी शेगांवीं भेटाया । कांही ती कराया ब्रह्मचर्चा || एक तो श्रीविष्णु एक विश्वेश्वर । दोघात अंतर मुळी नाही ।। रक्तपिती व्याधी गंगाभारतीची । निवटिली साची गणूं म्हणे ॥१०॥

खंडू पाटलाचे भाऊ अनावर । होते वतनदार शेगांवींचे ।। आपुल्या शक्तीचा अभिमान त्यां झाला । तोच निवटिला समर्थांनीं ।। ऊंसाची ती मोळी हातानें पिळून । दिधला काढून रस प्याया ॥ गणूदास म्हणे अशक्य तें कांहीं । उरलेंच नाहीं समर्थाला ॥११॥

सोमवती पर्व माघमासीं आलें । लोक ते चालले दर्शनाला ॥ नर्मदेच्या कांठी बैसला धूर्जटी । द्याया भक्ता भेटी ओंकारी तो ॥ ओंकारेश्वर हे क्षेत्र पुरातन । पातकाचें दहन जेथे होई ।। गणूदास म्हणे येथेची दीधला । शंकराचार्याला संन्यास तो ॥१२॥

येथे पुण्यश्लोक मांधाता भूपति । लोक अजुनि गाती कीर्ती ज्याची ॥ पूर्वपुण्य ज्याचें सबळ साचार । तोच येई नर क्षेत्रासी या नर्मदेचें स्नान ओंकारदर्शन । घेत तया पुण्य बहुत लाभे ॥ गणूं म्हणे ऐशी माय ती नर्मदा । नुपेंक्षी हो कदा भक्तालागीं ॥१३॥

गजानन आले ऐशा त्या क्षेत्रासी । हर्ष नर्मदेसी बहुत झाला ॥ पाप्यांची पातकें क्षेत्रें घालवीती । तींच पावन होती साधुस्पर्शे ॥ नाव फुटल्याचें करुनी आमीष । नर्मदा सेवेस प्रकटली ।। गणूदासम्हणे लावुनिया हात । पैल तटाप्रत नेली नौका ||१४||

धार कल्याणींचा साधु रंगनाथ । आला शेगांवांत भेटावया ॥ उभयतांमाजीं ब्रह्मचर्चा झाली । ती ज्यांनी ऐकिली तेचि धन्य ॥ साधूच्या मुखींचे शब्द हे अमृत । पडतां श्रवणांत तरुन जाय ।। गणूदास म्हणे साधूची महती । देवही वानिती स्वर्गामध्ये ॥१५॥

साधूचा वशीला जयासी लागला । तोच सरता केला पांडुरंगे ॥ संत हे हरीच्या गळ्याचे ताईत । संत हे साक्षात कल्पतरु ॥ संत हेचि जाणा मोक्षाचे वाटाडे । तेवि ज्ञानगाडे प्रत्यक्षची ॥ गणूदास म्हणे आतां बोलू किती । रुक्मिणीचा पती नमी त्यासी ॥१६॥

अर्जुनाचें घोडे धूतसे भगवान । करी बाळंतपण चोख्याघरीं ॥ दामाजीपंताची रशीद बेदरी । झालासे हरी पोहोचवीता ।। नाथाचे सदनीं पाणी तें वाहिले । शेत रक्षियलें सावत्याचें ॥ गणूदास म्हणे ऐसा संतप्रेमा । आहे पुरुषोत्तमा पहा तुम्ही ॥१७॥

आळंदी, पैठण, देहू, अष्टी, तेर । तैसां तो साचार सज्जनगड ।। अरण, मंगळवेढें संतांची ही गांवें । तैसैचि लेखावें शेगांवला || कोणत्याही अंशें फरक नाहीं यांत । शेगांव साक्षात संतभूमी ।। प्रभातीं या गांवा भावें आठवितां । गणूं म्हणे चिंता होते दूर ॥१८॥

नरजन्माचे या सार्थक करा रे । अहोरात्र ध्यारे पांडुरंगा ॥ गजाननापायीं द्दढ श्रध्दा ठेवा । द्वेष तो नसावा कोणाचाही ॥ प्रत्येक गाहाणे सांगा संतापाशीं । होईल तो त्यासी निवटिता ॥ गणूदास हेंची सांगे वारंवार । जोडा आतां कर गजानना ॥१९॥

गुरुराया आमुची उपेक्षा न करी । तुझ्या बळावरी आमुच्या उड्या ।। त्रिविध तापाचें निर्मूलन करा । आरोग्य शरीरा देऊनिया ।। हात पसरण्याचा प्रसंग ना आणी । कोणापुढे जनीं गजानना ।। गणूदास म्हणे आनंदीत वृत्ती । ठेवावी गुरुमूर्ति सर्वकाळ ॥२०॥

वारी शेगांवाची करी जो कां भक्त । तयासी अनंत सांभाळील ॥ गजाननापायीं शुद्ध ज्याची निष्ठा । तयालागी कष्टा दे ना हरी ॥ गजानन कीर्तिचे करी जो कां गान । तया नारायण दूर नाहीं॥ अनुभव याचा घ्या रे तुम्ही सारे । विनवी अत्यादरें दासगणूं ॥२१॥